Hướng tới kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890-19/5/2025), với đặc thù của những người làm công tác Ban Tuyên giáo và Dân vận, chúng tôi có chuyến hành trình rất đặc biệt, ý nghĩa: Về “Địa Chỉ Đỏ” tại huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.

VỀ “ĐỊA CHỈ ĐỎ”

Từ thành phố Tân An xuyên đêm đến tỉnh Sóc Trăng, xuất phát từ cảng Trần Đề, chuyến tàu Phú Quốc Express với tông màu đỏ- trắng đặc trưng đưa chúng tôi vượt biển đến Côn Đảo. Biển mùa này lặng sóng đúng như ông bà ta đúc kết: “tháng 3 bà già đi biển”, chỉ có gió trùng dương mát rượi, sóng vỗ nhẹ nâng thân tàu băng băng rẽ sóng. Vượt 45-50 hải lý (khoảng 90-100 km), sau khoảng 2,5 giờ, chúng tôi đã cập bến tàu Côn Đảo, bắt đầu khám phá địa danh nổi tiếng trong lịch sử đấu tranh giành độc lập, tự do của lớp lớp cha ông.

Trên vùng đất lịch sử được mệnh danh là “Trường học cộng sản”, những người làm công tác Tuyên giáo và Dân vận đã tổ chức họp mặt, ôn lại thân thế và sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh cho cán bộ, công chức và người lao động; đồng thời, phát động phong trào thi đua, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh chuyên đề năm 20205 và kể chuyện về Bác trong sinh hoạt tại Chi bộ. Và chính tại Côn Đảo- môi trường linh thiêng nhất, các giá trị truyền thống, cách mạng, nhất là tinh thần yêu nước, đức tính kiên trung như thấm vào từng nếp nghĩ của mỗi người để từ đó biến thành hành động đẹp trong cuộc sống, công tác.

Với tất cả sự thành kính và cảm xúc dâng trào trên vùng đất tâm linh đã có hàng chục ngàn chiến sĩ cách mạng bị giam giữ, tra tấn và hy sinh, các thành viên trong đoàn đã dâng hương tưởng niệm các Anh hùng liệt sĩ, chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước đã anh dũng hy sinh tại Côn Đảo; kết hợp tham quan thực tế Bảo tàng Côn Đảo và nơi được mệnh danh là “Địa ngục trần gian” của những tù nhân chính trị, những nhà cách mạng tiêu biểu, những sĩ phu, nhà tri thức yêu nước kiên định, thà hy sinh chứ không khuất phục trước đòn roi hung ác của quân thù.

ĐÚNG LÀ “ĐỊA NGỤC TRẦN GIAN”!

Nhà tù Côn Đảo (huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu)  được thực dân Pháp thành lập đến nay 163 năm (1862) , là một trong những di tích lịch sử nổi tiếng của Việt Nam, ghi dấu ấn những năm tháng kháng chiến cứu nước đầy đau thương nhưng rất đổi anh hùng của dân tộc ta. Nơi đây được ví như “địa ngục trần gian” với hệ thống giam giữ và tra tấn khắc nghiệt. Tuy nhiên, chính đây cũng là “trường học cộng sản” rèn luyện, hun đúc tinh thần yêu nước, ý chí kiên cường của các chí sĩ, các chiến sĩ cách mạng.

Trong 2 thời kỳ Pháp, Mỹ, đã có 127 phòng giam, 42 xà lim và 504 phòng giam biệt lập (chuồng cọp) được xây dựng tại Côn Đảo. Trong hơn 100 năm, khoảng 20.000 chiến sĩ yêu nước thuộc nhiều thế hệ người Việt Nam bị giam cầm, tra tấn và hi sinh tại “địa ngục trần gian” này.

Hệ thống nhà tù tại đây bao gồm các khu vực nổi tiếng như Trại Phú Hải, Trại Phú Tường (chuồng cọp kiểu Pháp), và Trại Phú Bình (chuồng cọp kiểu Mỹ).

Ghê sợ nhất là Trại Phú Hải khu giam giữ lâu đời nhất tại Côn Đảo, được xây dựng bằng đá và vôi vữa. Nơi đây từng giam giữ hàng nghìn tù nhân chính trị trong điều kiện vô cùng khắc nghiệt. Chuồng cọp kiểu Pháp được xây dựng với hệ thống phòng giam nhỏ hẹp, không có ánh sáng, được thiết kế để tra tấn tù nhân cả về thể xác lẫn tinh thần. Chuồng cọp còn có hệ thống nhà giam không có mái che, tù nhân sẽ lột bỏ hết quần áo và nằm phơi mình ra giữa trời nắng gắt, mưa rào...

Đặc biệt, Nghĩa trang Hàng Dương là nơi an nghỉ của hàng nghìn chiến sĩ cách mạng, trong đó có chị Võ Thị Sáu – biểu tượng của tuổi trẻ tràn đầy lòng yêu nước và tinh thần hy sinh. Đến đây vào ban đêm, dưới bóng rừng dương và ánh đèn sáng dịu, hòa vào dòng người viếng nghĩa trang, chợt nhớ đến khổ thơ:

"Nước chúng ta

Nước những người chưa bao giờ khuất

Ðêm đêm rì rầm trong tiếng đất

Những buổi ngày xưa vọng nói về!"

(Trích Đất nước - Nguyễn Đình Thi)

Đứng trước hàng nghìn ngôi mộ, có rất nhiều ngôi mộ không tên, lòng chúng tôi dâng tràn cảm xúc biết ơn, kính trọng những tiền nhân đã hy sinh vì độc lập, tự do của dân tộc, cho Bắc Nam sum họp một nhà, cho Việt Nam có được tiềm lực, cơ đồ, vị thế và uy tín quốc tế như ngày hôm nay. Mỗi người thành kính thắp hương lên mộ chị Sáu và các phần mộ liệt sĩ để  tưởng nhớ và tri ân những người đi mở đất, đã ngã xuống vì lý tưởng cách mạng. Đứng nghe thanh âm tiếng gió, tiếng lá dương rì rầm, tiếng sóng biển, tiếng lâm râm cầu nguyện trong Di tích Nghĩa trang Hàng Dương, những người may mắn được sống trong đất nước thanh bình, no ấm như chúng tôi càng nhận thức rõ sự hy sinh của cha ông và giá trị của hòa bình, tự do, độc lập. Tôi cảm nhận rằng, chuyến hành trình về “Địa Chỉ Đỏ” tại huyện Côn Đảo có ý nghĩa rất thiết thực, có giá trị giáo dục truyền thống, đạo đức rất cao; Chi ủy, Ban Chấp hành công đoàn cơ sở Ban Tuyên giáo và Dân vận Tỉnh ủy “rất sáng” khi chọn di tích này để lan tỏa phong trào thi đua, học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh chuyên đề năm 20205 nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh nhật Bác.

Rời nghĩa trang Hàng Dương trong tiếng rì rào câu chuyện nghìn năm của gió, lá và sóng biển dạt dào vỗ bờ như tiếp tục kể lại bản hùng ca về vùng đất “địa ngục trần gian” và “trường học cộng sản”. Hòa trong thanh âm đó, lòng người sẽ tự nhủ: Sống sao cho xứng đáng với truyền thống của cha anh, của 1 dân tộc anh hùng.

“HAI VÌ” CỦA ĐẤT LONG AN

Sinh thời, cố Giáo sư Trần Văn Giàu từng nói: “Nếu miền Bắc có núi Ba Vì, thì phương Nam có núi Hai Vì - ấy là Nguyễn An Ninh và Võ Công Tồn”. Họ là hai tấm gương lớn về hoạt động cách mạng ở Nam Bộ nửa đầu thế kỷ XX. Và trong chuyến Về địa chỉ đỏ này, ở nghĩa trang Hàng Dương, chúng tôi đã đến viếng mộ, thắp hương cụ Nguyễn An Ninh và Võ Công Tồn-  2 người con ưu tú của đất Long An. Nơi đây, mọi người hồi tưởng, thành kính tri ân những đóng góp to lớn của 2 cụ cho quê hương, đất nước.

Trên bia mộ và những dòng ký ức lịch sử, công lao “Hai Vì” như sống động trong tâm thức của những người con Long An đang có mặt ở Côn Đảo.

Cụ Nguyễn An Ninh (15/ 9/1900 – 14/8/1943) là nhà văn, nhà báo, nhà nghiên cứu tôn giáo và là nhà cách mạng ở đầu thế kỷ 20 trong lịch sử Việt Nam. Ông sinh tại quê mẹ ở xã Long Thượng, quận Cần Giuộc, tỉnh Long An. Ông là người nổi tiếng học giỏi ở trong và ngoài nước.

Khi sống ở Pháp, Nguyễn An Ninh đã nghiên cứu Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, nghiên cứu chủ nghĩa Mác - Lênin, có khuynh hướng mácxít; có quan hệ thân thiết với các trí thức yêu nước, các nhà hoạt động cách mạng người Việt. Ông tham gia Hội Liên hiệp các dân tộc thuộc địa và viết bài cho báo Le Paria (Người cùng khổ) do Nguyễn Ái Quốc làm chủ bút.

Về nước, ông tích cực hoạt động cách mạng, tuyên truyền thức tỉnh đồng bào, nhất là thanh niên tìm đường cứu dân tộc, xây dựng một nền văn hóa mới tự do cho đất nước. Ông trở thành thủ lĩnh tinh thần của thanh niên Nam Bộ thời đó. Ngày 10/2/1923, ông sáng lập báo Tiếng chuông rè (La Cloche Fêlée)  ở Sài Gòn, tự viết bài, tự biên tập, in ấn và tự đi bán báo. Tờ báo đã gióng lên tiếng chuông thức tỉnh đồng bào và lột trần bản chất của chế độ thuộc địa ở Nam Kỳ. Ông là một trong những người thành lập Thanh niên cao vọng Đảng, một tổ chức quần chúng yêu nước hoạt động theo nguyên tắc hội kín ở Nam Kỳ mà nhiều người còn gọi là Hội kín Nguyễn An Ninh, có hàng ngàn hội viên tham gia, làm lực lượng nòng cốt cho phong trào cách mạng...

Sau nhiều lần bị chính quyền thực dân bắt giữ vì đấu tranh, ngày 10 tháng 12 năm 1940, chúng đã đày ông ra Côn Đảo. Dưới chế độ hà khắc của địa ngục trần gian Côn Đảo, lại bị bệnh nặng, ông hy sinh ngày 14 tháng 8 năm 1943 khi mới 43 tuổi.

Để ghi nhận và tưởng nhớ những cống hiến và sự hy sinh to lớn của ông và gia đình ông cho đất nước, ngày 1 tháng 8 năm 1980, Nhà nước ta truy tặng ông là liệt sĩ, sau đó, thân mẫu của ông là cụ Trương Thị Ngự được truy tặng Mẹ Việt Nam Anh hùng; nhiều nơi trong cả nước, có nhiều tuyến đường, trường học được đặt tên Nguyễn An Ninh và mới đây nhất là Giải báo chí của tỉnh hàng năm được đổi tên thành Giải báo chí Nguyễn An Ninh.

Doanh nhân Võ Công Tồn tên thật là Võ Văn Tồn, sinh năm 1891 tại làng Long Hiệp, tổng Long Hưng Hạ, quận Trung Quận, tỉnh Chợ Lớn, nay thuộc xã Long Hiệp, huyện Bến Lức, tỉnh Long An. Cụ là nhân sỹ yêu nước tiêu biểu, là tấm gương lớn trong phong trào yêu nước chống Pháp đầu thế kỷ XX, gắn liền tổ chức Thanh niên Cao vọng Đảng do Nguyễn An Ninh lãnh đạo. Cụ là cơ sở cách mạng tin cậy của Đảng và các đồng chí lãnh đạo chủ chốt trước 1945 như Hà Huy Tập, Nguyễn Thị Minh Khai. Do đó, vào năm 1939 cụ bị địch đày ra Côn Đảo, sau đó đã hy sinh tại đây vào ngày 30/6/1942.

Tưởng nhớ công lao của ông, ở Phường 1, thành phố Tân An có con đường mang tên ông.

Chiến tranh đã lùi xa hơn 50 năm nhưng trong trái tim của người Việt Nam yêu nước, Côn Đảo- “Địa ngục trần gian”, “Trường học cộng sản” với khoảng 20.000 tù nhân là những nhà ái quốc, các anh hùng liệt sĩ vẫn luôn sáng ngời bài học về tinh thần yêu nước, chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Địa chỉ đỏ Côn Đảo luôn luôn thu hút mọi người tìm về để trải nghiệm, tri ân, học tập…để sống sao cho không hỗ thẹn với cha ông đã hy sinh xương máu vì nền độc lập, tự do, thống nhất đất nước./.

Tấn Lộc