Biểu tượng cách mạng tháng Tám ở tỉnh Tân An

Từ cuối tháng 3/1945 đến giữa năm 1945, ở Tân An, Chợ Lớn, nhiều xã hoặc liên xã đã có chi bộ, tổ chức Việt Minh và các hội cứu quốc. Dưới sự lãnh đạo của tỉnh ủy lâm thời lúc bấy giờ, phong trào Thanh niên tiền phong phát triển rất mạnh. Thanh niên tiền phong tham hai tỉnh Tân An, Chợ Lớn đã tham gia vào công tác xã hội khá tích cực như: chống bệnh dịch tả, cứu tế nạn đói ở Bắc kỳ, giúp đỡ những gia đình nghèo khổ ở địa phương, tự động vũ trang để bảo vệ an ninh thôn xóm. Ở Tân An, tỉnh ủy đã chấp thuận cho Thanh niên tiền phong tổ chức đoàn ca kịch lưu động để biểu diễn những bài ca, vở kịch yêu nước trong nhân dân.

Trước sự phát triển mạnh mẽ của phong trào quần chúng, các đảng bộ Tân An và Chợ Lớn lúc này đã được củng cố, bổ sung một số cán bộ mới thoát khỏi các trại tập trung Tà Lài, Bà Rá trở về. Đảng đã phát triển các hội Cứu quốc khắp các huyện như: Nông dân cứu quốc, Thanh niên cứu quốc, Phụ nữ cứu quốc. Một số đảng viên cộng sản hay cảm tình của Đảng đã vận động được những người phụ trách Thanh niên tiền phong cấp huyện, tỉnh, vận động được phong trào Việt Minh lấn át những hoạt động tuyên truyền lừa bịp của bọn tay sai phát xít Nhật trong các đảng phái, tôn giáo, lôi cuốn ngày càng đông các tầng lớp nhân dân thoát khỏi ảnh hưởng của địch.

Tháng 8/1945, công việc xây dựng và phát triển lực lượng cách mạng về mọi mặt ở hai tỉnh Tân An, Chợ Lớn đã lên mạnh, truyền đơn Việt Minh kêu gọi đồng bào đánh đuổi phát xít Nhật đã được tung ra khắp nơi, binh lính địch do ta vận động nhiều nơi đã tỏ thái độ sẵn sàng giao nộp vũ khí cho cách mạng. Trong khi đó, Hội nghị toàn quốc của Đảng đã họp tại Tân trào (Tuyên Quang) quyết định tổng khởi nghĩa giành chính quyền trước khi quân Đồng minh vào giải giáp quân Nhật.

Ngày 15/8/1945, phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh không điều kiện. Ngày 19/08/1945, Hà Nội khởi nghĩa giành thắng lợi. Xứ ủy Nam kỳ triệu tập nhiều cuộc họp từ ngày 17 đến 20/8/1945 tại Chợ Đệm, quyết định đưa Việt Minh ra công khai, đồng thời lấy ngày 23/8/1945 tiến hành khởi nghĩa thí điểm ở Tân An.

Chấp hành quyết định của xứ ủy, Tân An gấp rút chuẩn bị. Tỉnh ủy họp khẩn ra “Nghị quyết đỏ” phân công các tỉnh ủy viên tổ chức may sẵn cờ đỏ sao vàng, tập trung người và vũ khí về chung quanh thị xã, đợi giờ hành động và dự kiến danh sách Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời của tỉnh. Nghị quyết được phổ biến về tận các quận.

Trong khi chờ đợi giờ hành động theo kế hoạch, trưa ngày 21/8, một tổ chức phản động thân Nhật do tên Giao cầm đầu định cướp chính quyền trước ta dưới sự giúp đỡ của quân Nhật. Trước tình thế khẩn cấp, tỉnh ủy quyết định phải chớp lấy thời cơ, mạnh dạn hành động ngay. Các đồng chí Nguyễn Văn Trọng (Chín Trọng) – Bí thư Tỉnh ủy, Lê Minh Xuân (Năm Xuân) - Ủy viên Thường vụ đưa lực lượng xông vào trại lính “bảo an”, ra lệnh bọn này đầu hàng và tước khí giới, chiếm toàn bộ kho súng hơn 140 khẩu. Sau đó đồng chí Nguyễn Văn Trọng đến trụ sở Thanh niên tiền phong tuyên bố “cách mạng đã giành chính quyền” và lệnh cho Thanh niên Tiền phong triển khai chiếm các công sở, canh gác cầu cống và các nơi quan trọng, đồng chí Lê Minh Xuân thì đưa lực lượng đi lùng bắt số công chức chóp bu và những tên phản động.

Đến 5 giờ chiều, toàn bộ chính quyền của tỉnh và quận Châu Thành, xã Bình Lập (thành phố Tân An ngày nay) đã về tay cách mạng. Đến gần tối, tên Thạch – Tỉnh trưởng từ Sài Gòn trở về, vừa       qua khỏi cầu Bến Lức thi bị dân quân du kích và Thanh niên tiền phong Bình Nhựt chặn xe, bắt đem về thị xã.

Sáng ngày 22/8/1945, trên 4.000 người với tầm công, giáo mác mang khẩu hiệu và cờ đỏ sao vàng từ các quận Châu Thành, Thủ Thừa đổ về sân banh thị xã (khu hội trường Thống Nhất cũ trước đây, nay là Kho lưu trữ) trước dinh Tỉnh trưởng, tham gia cuộc mít tinh chào mừng cách mạng thắng lợi. Trước rừng người, rừng cờ đỏ và tầm vông vạt nhọn, Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời do đồng chí Nguyễn Văn Trọng làm Chủ tịch ra mắt đồng bào trong tiếng hoan hô vang dậy. Buổi chiều cùng ngày, cuộc cướp chính quyền tiến hành thắng lợi ở quận Mộc Hóa. Các nơi khác trong tỉnh cũng đã nổi dậy đập tan toàn bộ bộ máy kìm kẹp cũ, giành chính quyền về tay nhân dân.

Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở tỉnh Tân An đã đạt được thắng lợi rực rỡ, vượt kế hoạch của Xứ ủy đề ra một ngày. Điều đó đã ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến các địa phương xung quanh như Trung Quận, Cần Đước, Đức Hòa (tỉnh Chợ Lớn) và Chợ Gạo, Châu Thành (Mỹ Tho).

Xứ ủy ngay sau đó đã họp lần thứ 3 tại vùng Chợ Đệm rút kinh nghiệm, quyết định bổ sung hoàn chỉnh kế hoạch khởi nghĩa và ban lệnh tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Sài Gòn – Chợ Lớn và trong toàn Nam kỳ vào ngày 25/8/1945.

Tỉnh Chợ Lớn, do vị trí đặc biệt gắn liền với Sài Gòn nên cuộc khởi nghĩa giành chính quyền được tiến hành cùng ngày với Sài Gòn theo chủ trương của Xứ ủy.

Trước ngày hành động, Đảng bộ Chợ Lớn quyết định thành lập Ủy ban khởi nghĩa để lãnh đạo nhân dân giành chính quyền theo kế hoạch quận nào khởi nghĩa giành chính quyền ở quận ấy. Tại quận Đức Hòa, sau khi nhận được tin Tân An khởi nghĩa thắng lợi và nhận được điện khởi nghĩa của cấp trên, các đồng chí thống nhất tiến hành khởi nghĩa vào ngày 25/8/1945. Nhiệm vụ của Đảng bộ Đức Hòa là vừa lãnh đạo cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở địa phương, vừa huy động nhân dân tham gia cuộc biều tình cướp chính quyền ở Sài Gòn – Chợ Lớn. Cuộc khởi nghĩa bắt đầu thắng lợi từ xã Hựu Thạnh ngày 24/8. Thừa thắng, 5 giờ sáng ngày 25/8, lực lượng vũ trang tự vệ cùng quần chúng bao vây dinh quận, buộc địch nộp vũ khí đầu hàng.

Ở Trung Quận, khoảng 10 giờ đêm ngày 23/8, các đảng viên đã huy động Thanh niên tiền phong và quần chúng vũ trang bằng tầm vông vạt nhọn xông vào chiếm trụ sở xã Long Hiệp, Long Phú (Trung Quận), Long Định (Cần Đước), tuyên bố giải tán hội tề, lùng bắt và tước súng một số hội tề và bọn phản động có nợ máu từ năm 1940, thành lập chính quyền cách mạng. Ngày 24/8, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tiếp tục nổ ra thắng lợi ở các xã: Thanh Hà, An Thạnh, Tân Bửu, Phước Lợi, Mỹ Yên, Gò Đen…

Ở Cần Giuộc và Cần Đước, theo kế hoạch dự định là huy động nhân dân tham gia cuộc tuần hành giành chính quyền ở Sài Gòn-Chợ Lờn vào sáng ngày 25/8, xong rồi sẽ quay về cướp chính quyền ở quận và xã nhưng do tình hình thuận lợi, đảng bộ ở hai nơi đó đã chủ động hướng dẫn quần chúng chiếm quận lỵ, giành chính quyền ngay trong đêm 24/8/1945.

Sáng ngày 25/8/1945, nhân dân các quận của Chợ Lớn sau khi đã tham gia cuộc tuần hành thị uy trên các đường phố chính của Sài Gòn, tiến về phía thành phố Chợ Lớn, nơi lực lượng cách mạng vừa tiếp quản. Một cuộc mít tinh lớn gồm hơn một vạn đồng bào được tổ chức ngay sáng hôm đó đón chào Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời của tỉnh ra mắt nhân dân.

Cùng với cả nước, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tháng Tám năm 1945 ở Tân An-Chợ Lớn đã thắng lợi rực rỡ. Thắng lợi đó đánh dấu một trang sử mới trong lịch sử đấu tranh cách mạng của nhân dân hai tỉnh. Từ đây, cùng với cả nước, nhân dân hai tỉnh đã thoát khỏi ách thống trị của chế độ thực dân, phong kiến, tự mình làm chủ vận mệnh, xây dựng cuộc sống mới.