Tác phẩm Trái tim và nòng súng của Huỳnh Văn Gấm - năm 1963

Tháng 3/1945, Nhật đảo chính Pháp, lúc này Huỳnh Văn Gấm đang theo học năm thứ tư Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, Hà Nội và chỉ còn một năm nữa là ra trường. Nhưng Huỳnh Văn Gấm đã vội trở về quê hương để tham gia cách mạng. Cùng với ông còn có Lê Ngọc Quới (Khương Minh Ngọc) cũng là sinh viên từ Hà Nội trở về. Cả hai được Tỉnh ủy Tân An giao nhiệm vụ phụ trách khối thanh niên. Đặc biệt, bộ phận Thanh Niên Tiền Phong phần lớn là anh em có học ít nhiều, đang tràn đầy nhiệt huyết.

Tháng 6/1945, Huỳnh Văn Gấm được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Tháng 8/1945, tham gia giành chính quyền, phụ trách Ban Quân sự tỉnh, rồi Phó Bí thư Tỉnh ủy, Phó Chủ tịch Mặt trận Việt Minh, Trưởng Ban Tuyên truyền tỉnh Tân An và đại biểu Quốc hội khóa I, tháng 1/1946.

 Đêm 22/8/1945, nhân dân cả tỉnh Tân An hầu như không ai ngủ được. Tiếng trống khởi nghĩa vang lên từ xã này qua xã khác, càng về khuya tiếng trống càng dồn dập. Tờ mờ sáng 23-8 trên các nẽo đường đổ về thị xã, lớp lớp người xếp thành hàng tư với rừng tầm vông vạt nhọn, rừng cờ đỏ sao vàng, cờ búa liềm vươn cao, hô to khẩu hiệu: “Việt Nam độc lập muôn năm”… Chỉ huy lực lượng cánh phía nam thị xã là một chàng trai trẻ, tuổi trên hai mươi. Vị tỉnh ủy viên Tỉnh ủy Lâm thời Tân An này là một họa sĩ. Họa sĩ Huỳnh Văn Gấm sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương.

Với nhiều đóng góp cho phong trào cách mạng, ông được đồng chí tín nhiệm, nhân dân yêu quý. Trong cuộc tổng tuyển cử đầu tiên vào tháng 1/1946, ông được bầu làm đại biểu Quốc hội khóa đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa. Lúc đó, Long An có 2 đại biểu Quốc hội là Huỳnh Văn Gấm và Tống Đức Viễn (một tỉnh ủy viên).

Năm 1948, Huỳnh Văn Gấm được giao nhiệm vụ tổ chức cơ sở in giấy bạc cho Nam Bộ, vào Ban Chấp hành Hội Văn nghệ Việt Nam. Từ năm 1950-1954 ông là Chi hội phó Hội Văn nghệ Nam Bộ.

 Tập kết ra Bắc, tháng 11/1954, ông về công tác tại Ban Mỹ thuật Trung ương, Chi ủy viên Chi bộ văn nghệ. Năm 1963, ông về Nhà xuất bản Mỹ thuật âm nhạc, thuộc Bộ Văn hóa. Năm 1964-1967, ông sáng tác ở Hội Mỹ thuật Việt Nam.

Năm 1968 là Ủy viên BCH Hội Liên hiệp Văn học - Nghệ thuật Việt Nam, đồng thời là Ủy viên Thường vụ Hội Mỹ thuật Việt Nam cho đến hết nhiệm kỳ (1968-1973). Cũng vào những năm này, ông được cử đi dự Đại hội Văn hóa Á - Phi - Mỹ La tinh, tổ chức tại Lahabana (Cuba).

 Đầu những năm 1960, nhiều họa sĩ miền Bắc đi sâu vào lĩnh vực sơn mài và tạo được nhiều tác phẩm có giá trị, nhưng Huỳnh Văn Gấm vừa làm công tác lãnh đạo văn nghệ, vừa nghiên cứu và sáng tác nhiều tác phẩm bằng chất liệu sơn mài về đề tài miền Nam. Nhiều tác phẩm đạt đến nghệ thuật cao, góp phần vào sự nghiệp phát triển nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại.

   Huỳnh Văn Gấm sáng tác không nhiều tác phẩm, những tác phẩm đã ra đời hầu như tập trung vào đề tài cánh mạng và kháng chiến. “Trái tim và nòng súng”, “Nam kỳ khởi nghĩa 1940”, “Công hội đỏ”, “Ngô Gia Tự”, “Võ Thị Sáu”, “Bác Hồ thời thơ ấu” đều được ông thể hiện với một tình cảm chân thành mà không phải bất cứ họa sĩ nào cũng có. Tác phẩm "Chống bắt lính ở miền Nam" năm 1958, bằng chất liệu sơn mài, đã tham gia triển lãm ở 12 nước xã hội chủ nghĩa, tổ chức tại Matxcơva vào năm 1958-1959 và tại các nước XHCN anh em Đông Âu năm 1959-1960. Các tác phẩm khác như "Đọc sách", "Nam Kỳ khởi nghĩa" cũng nhận được giải nhất trong cuộc triển lãm mỹ thuật toàn quốc năm 1960…

Thông qua những chuyến đi thực tế ở vùng than Quảng Ninh, ông đã sáng tác "Trên mỏ than Đèo Nai” vào năm 1968. Đây là bức tranh sơn dầu nổi bật nhất với những gam màu trầm ấm, thể hiện tài năng trong việc sử dụng chất liệu sơn dầu của ông. Ngoài ra, họa sĩ Huỳnh Văn Gấm cũng sáng tác mảng tranh cổ động.

Năm 1970, ông cho ra đời bức tranh "Thừa thắng xông lên đánh thắng giặc Mỹ xâm lược" và "Sống chiến đấu lao động học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại" được phổ biến rộng rãi, đã gây được ấn tượng sâu sắc trong lòng nhân dân và cán bộ chiến sĩ. Bức tranh được chọn đưa vào tuyển tập tranh cổ động.

Năm 1977, Hội Mỹ thuật Việt Nam ra tạp chí mỹ thuật, Họa sĩ Huỳnh Văn Gấm được cử làm Tổng biên tập. Năm 1979, ông cùng gia đình chuyển về thành phố Hồ Chí Minh.

Năm 1987, họa sĩ Huỳnh Văn Gấm qua đời hưởng thọ 65 tuổi.

Huỳnh Văn Gấm là một họa sĩ cách mạng tiêu biểu, ông nỗ lực hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao. Ông tâm huyết với đề tài miền Nam, trọn lòng tin với sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.

Ông là một trong những cánh chim đầu đàn phát triển nền Mỹ thuật Việt Nam. Cùng với 18 họa sĩ, nhà điêu khắc nổi tiếng như: Nguyễn Sáng, Diệp Minh Châu, Nguyễn Hải… ông được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học, Nghệ thuật năm 1990.